Veranderende demografie en de toegenomen flexibiliteit in de arbeidsmarkt maken een nieuw pensioenstelsel noodzakelijk. Mensen worden ouder en krijgen dus langer AOW en pensioen, en wie werkt nog 40 jaar bij dezelfde baas met een solide en voorspelbaar opbouwend pensioen? Tel daarbij de lage rente op, kortom: de oudedagsvoorziening piept en kraakt. ‘Het huidige stelsel is nog steeds het beste van de wereld, maar het is aan vernieuwing toe en het vertrouwen bij deelnemers is aan het afnemen,’ zegt Gerard van Olphen, afzwaaiend bestuursvoorzitter van pensioenuitvoerder APG.

Nog een krap jaar en dan zullen naar alle verwachting de nieuwe regels omtrent het pensioen in werking treden. Vervolgens is er nog vier jaar om voor meer dan 10 miljoen pensioendeelnemers de overgang te maken naar een nieuw pensioenstelsel. Van Olphen: ‘We gaan van defined benefit waarbij de uitkomst vaststaat naar defined contribution, waarbij je inleg vaststaat.’

Coachen vanuit de werkgever

Wat blijft, is dat werkgevers en werknemers samen geld opzij blijven zetten voor pensioen. Van Olphen denkt dat de werkgever daarbij ook een grotere rol krijgt. ‘Bijvoorbeeld om de medewerkers meer te gaan coachen en begeleiden bij hun keuzes over pensioen,’ legt Van Olphen uit. ‘Er onstaat behoefte aan ondersteuning, een beetje tussen execution-only-dienstverlening, waarbij een klant het zelf mag bepalen, en financieel advies, waarbij hij aan de hand wordt genomen, in.’

Premie staat vast, uitkomst is ongewis

Het nieuwe stelsel wordt beweeglijker dan het huidige. Als het goed gaat met de economie dan groeit het verwachte pensioen, pensioenen worden lager als het economisch slechter gaat. ‘De fluctuatie van de bedragen, zowel naar boven als naar beneden, verschilt per leeftijd. Bij ouderen gaat de beweeglijkheid er meer uit. Dat moet een deelnemer goed beseffen, anders geeft dat onzekerheid en wantrouwen’, aldus Van Olphen.

Problematische schuldenlast

Problematische schuldenlast

Problematische schuldenlast

Problematische schuldenlast

Pensioen-APK

Grondgedachte van het kabinet is dat het stelsel persoonlijker en transparanter wordt. Het jaarlijkse uniform pensioenoverzicht gaat nu vaak ongezien in een mapje. ‘Weinigen kijken om naar hun pensioen,’ aldus Van Olphen, ‘maar in het nieuwe stelsel word je toch echt zelf verantwoordelijk. Het is tijd om te ontwaken uit ons pensioencoma.’

Misschien helpt het als pensioenuitvoerders deelnemers straks in detail en overzichtelijk moeten informeren. Dus over de premie, de bestemming daarvan voor de eigen opbouw en de gemeenschappelijke solidariteitsreserve et cetera. Van Olphen: ‘Het lijkt me verstandig om er periodiek serieus naar te kijken en ook met iemand die je vertrouwt, een pensioen-APK.’ Hij denkt daarbij aan instanties als de werkgever, de vakbond die ook nu al mensen helpt met het doen van belastingaangifte of het pensioenfonds.

Administratie op orde

‘Ik zie voor de komende tijd voor de uitvoerders drie opdrachten, of fasen: clear water, clear path en clear horizon,’ schetst van Olphen. 'Clear water staat voor het vereenvoudigen van je reglementen, processen en systemen en brengt je data 100% op orde waar dat nu nog niet het geval is. Beschouw het als je oude huis opruimen en klaarmaken voor een verhuizing.’ Clear path staat voor de opzet van de nieuwe reglementen en systemen en het invaren: ‘zie dit als de vlekkeloze verhuizing naar een nieuwe plek’ en clear horizon gaat over de propositie als we er eenmaal zijn ‘wat kan iemand in zijn nieuwe huis verwachten?’

Een deelnemer moet en zal anders tegen zijn pensioen aankijken, verwacht Van Olphen. ‘Ik verwacht van de AFM dat ze standaarden zal neerzetten en eenduidigheid zodat mensen tijdig actie kunnen ondernemen. Ook de AFM zal daarbij een soort gids moeten zijn.’

Meer beweegruimte in de pensioenuitkering

Met het nieuwe pensioenstelsel dat vermoedelijk vanaf 2022 in werking treedt, komt er meer beweeglijkheid in de hoogte van de uitkering. De uitkering wordt afhankelijker van de economische situatie en de loop van de beurskoersen. Vast staat alleen de premie die je inlegt. De deelnemer krijgt vervolgens een persoonlijk gereserveerd vermogen. Sommige deelnemers kunnen daarbij zelf bepalen hoeveel risico zij willen lopen.

Sinds een aantal jaar is het voor bepaalde pensioendeelnemers al mogelijk om te kiezen voor een variabele uitkering in plaats van een vaste uitkering. Dit is mogelijk door de Wet verbeterde premieregeling. De afgelopen jaren hebben wij daar meermalen onderzoek naar verricht. Daaruit blijkt dat de keuzebegeleiding daarbij nog niet altijd naar behoren gaat.

De AFM heeft aangegeven dat pensioenaanbieders de begeleiding kunnen verbeteren door bijvoorbeeld een (digitale) keuzeomgeving in te richten. Een deelnemer krijgt daarbij visueel inzicht in de mogelijke korte- en langetermijnuitkomsten van zijn pensioen en de gevolgen en risico’s van keuzes voor de hoogte van zijn pensioenuitkering. Wil hij bijvoorbeeld eerst een hogere uitkering en later een lagere of andersom? Aanbieders moeten scherp zijn op de wensen, behoeften en kenmerken van de deelnemers. Een persoonlijke aanpak dus.

Dus pleit de AFM ook bij de overgang naar het nieuwe stelsel voor in ieder geval duidelijke communicatie naar deelnemers, waarin bijvoorbeeld in concrete geldbedragen wordt gesproken. Deelnemers moeten daarnaast goed inzicht krijgen in hun pensioen, bij keuzes begeleid worden en begrijpen welke keuzes ze hebben. Daarmee zal het vertrouwen van deelnemers in het pensioenstelsel groeien.